Rzeczowe aktywa trwałe według MSR - utrata wartości

MSR 36 nie definiuje wprost pojęcia "utrata wartości". Biorąc pod uwagę zapisy tego standardu można określić utratę wartości jako sytuację, gdy wartość bilansowa określonego składnika RAT nie zostanie w przyszłości odzyskana w toku prowadzonej działalności. Jednostka nie odzyska wartości netto danej pozycji (np. pojazdu, maszyny, gruntu, budynku), jeżeli spełnione są dwa warunki:

1) przyszłe wykorzystanie składnika np. przy świadczeniu usług, produkcji lub działaniach wspierających nie będzie na tyle dochodowe, aby pokryć wartość netto, oraz

2) sprzedając składnik dzisiaj jednostka poniosłaby na tej transakcji stratę (sprzedałaby składnik za cenę niższą niż wartości netto).

Oba warunki muszą być spełnione, aby można było mówić o utracie wartości. Jeżeli zatem bieżąca cena rynkowa (po pomniejszeniu o oszacowane koszty sprzedaży składnika) jest wyższa niż wartość netto, utrata wartości nie nastąpiła. Analogicznie utrata wartości nie wystąpi, jeżeli przyszłe wpływy ze sprzedaży produktów, towarów lub usług są na tyle wysokie, aby pokryć wydatkowane koszty operacyjne oraz wartość netto składnika RAT.

Dla odzwierciedlenia wskazanych warunków MSR 36 wprowadza pojęcie wartości odzyskiwalnej. Wartość odzyskiwalna to kwota wyższa z:

• wartości godziwej pomniejszonej o koszty zbycia lub
• wartości użytkowej.

Wartość godziwa pomniejszona o koszty zbycia odzwierciedla kwotę, jaką można by uzyskać ze sprzedaży składnika na warunkach rynkowych. Z kolei wartość użytkowa odzwierciedla wartość z dalszego użytkowania składnika – jest to suma zdyskontowanych przyszłych przepływów pieniężnych netto, które są oczekiwane z dalszego wykorzystania danej pozycji. Wybór wyższej z zaprezentowanych kwot wynika z założenia racjonalności działań kierownictwa. Jeżeli wartość godziwa (rynkowa) składnika jest wyższa niż wartość z dalszego jego użytkowania, to kierownictwo kierując się racjonalnymi przesłankami powinno sprzedać składnik. Jeśli z kolei wartość możliwa do zrealizowania z dalszego użytkowania danej pozycji byłaby wyższa niż jego cena rynkowa, wówczas kierownictwo najprawdopodobniej utrzymałoby składnik dla celów dalszego wykorzystania.

Procedura szacowania wartości odzyskiwalnej może być bardzo praco- i czasochłonna, w związku z tym MSR 36 nie narzuca konieczności określania tej wielkości na dzień bilansowy dla każdego składnika. Test na utratę wartości, czyli porównanie wartości odzyskiwalnej z wartością netto (bilansową) należy przeprowadzić tylko wówczas, gdy wystąpiły przesłanki wskazujące na potencjalną utratę wartości składnika RAT lub grupy aktywów.

MSR 36 wiąże konieczność przeprowadzenia testu na utratę wartości z wystąpieniem przesłanek, które mogą sugerować, że nastąpiła utrata wartości. Ich brak (jak również brak innych oczywistych dowodów utraty wartości) oznacza, że składnik nie jest poddawany dalszej analizie ze względu na odpisy aktualizujące. Przesłanki wskazane w standardzie można traktować jako pytania dotyczące sytuacji ekonomicznej, biznesowej, prawnej lub fizycznej związanej z danym składnikiem aktywów, grupą aktywów lub jednostką gospodarczą. Odpowiedź twierdzącą, na któreś z nich oznacza, że zagrożone jest lub niemożliwe czerpanie korzyści ekonomicznych z danego składnika w stopniu wystarczającym na pokrycie jego wartości netto. W dalszej części opracowania dokonano ich analizy.

ANALIZA ZEWNĘTRZNYCH PRZESŁANEK UTRATY WARTOŚCI

Wartość rynkowa większości pozycji RAT (maszyn, pojazdów, wyposażenia itp.) maleje wraz z upływem czasu lub/i ich zużyciem (wyjątkiem są pozycje rzadkie, specyficzne bądź o bardzo długim okresie użytkowania, np. nieruchomości, których wartość rynkowa może wzrastać wraz ze wzrostem gospodarki i wzrostem popytu na nie).

Spadek ceny rynkowej może oznaczać nie tylko, że jednostka sprzedając składnik mogłaby ponieść stratę na tej transakcji, ale również to, że uczestnicy rynku mogą dostrzegać pewne zjawiska lub procesy, które nie są zauważane przez pracowników jednostki. Spadek wartości może wynikać np. ze spadku przydatności ekonomicznej składnika lub zbliżonych pozycji, załamania gospodarki lub określonego sektora i przez to spadku popytu na określone towary, usługi lub wyroby, pojawienia się alternatywnych, efektywniejszych technologii, wprowadzenia sankcji na określone produkty lub usługi i w konsekwencji ograniczenia rynków zbytu, wprowadzenia określonych norm jakościowych itp. Jednostka może nie mieć pełnej informacji o tych zdarzeniach, jednak sam spadek ceny rynkowej (szybszy niż oczekiwane zużycie składnika w drodze użytkowania lub upływu czasu), może świadczyć o wystąpieniu takich sytuacji i nakłada obowiązek przeprowadzenia testów.

Negatywne zmiany w otoczeniu jednostki mogą powodować, że będzie ona generować niższe przepływy pieniężne w przyszłości niż planowano. W konsekwencji tego generowane przepływy mogą być niewystarczające na pokrycie wartości netto określonych pozycji RAT.

Wyznacznikiem wartości, którą jednostka może zrealizować z dalszego użytkowania składnika jest wartość użytkowa. Wartość ta ustalana jest poprzez zdyskontowanie przyszłych przepływów pieniężnych. Jeżeli wzrosną stopy procentowe, to suma zdyskontowanych przepływów zazwyczaj zmaleje (przepływy będą dzielone przez wyższy mianownik). Zmiana ta może spowodować konieczność ujęcia odpisu aktualizującego. Oczywiście w wielu przypadkach istotna zmiana wartości użytkowej pojawi się jedynie przy znaczącej zmianie stóp procentowych, niemniej pracownicy odpowiednich działów (np. księgowości, controllingu lub analiz) powinni rozważyć potencjalny wpływ zmian stóp na kwoty zdyskontowane.

Pytanie to dotyczy podmiotów notowanych, dla których istnieje możliwość określenia wartości rynkowej całej jednostki (kapitalizacji rynkowej jej akcji), czyli ceny rynkowej jednej akcji przemnożonej przez liczbę wyemitowanych akcji. W praktyce wartość rynkowa jednostki jest zazwyczaj znacznie wyższa od jej wartości aktywów netto (jej wartości księgowej). Wynika to z wielu przyczyn, m.in. z faktu, że w bilansie nie ma ujętych wielu wartości niematerialnych, którymi dysponuje przedsiębiorstwo, a które zostały wytworzone we własnym zakresie, takich jak marka, znaki towarowe, lojalność klientów, innowacyjność itp. Jeżeli wartość rynkowa jednostki jest niższa niż jej wartość księgowa, to uczestnicy rynku oceniają, że coś niepokojącego dzieje się w danym podmiocie. Powoduje to specyficzną sytuację ekonomiczną – teoretycznie likwidacja spółki byłaby korzystniejsza dla akcjonariuszy niż sprzedaż akcji na rynku. Rada MSR przyjęła, że w przypadku wystąpienia takiego zjawiska jednostka powinna przeprowadzić test na utratę wartości, ponieważ wartość wykazywanych przez nią aktywów (w tym RAT) może być zawyżona.

ANALIZA WEWNĘTRZNYCH PRZESŁANEK UTRATY WARTOŚCI

Jednostka może stwierdzić, że przydatność danego składnika lub grupy aktywów uległa znacznemu ograniczeniu, przy czym ograniczenie to może wystąpić w różnych wymiarach (fizycznym, ekonomicznym, biznesowym, a nawet prawnym). Ograniczenie lub utrata przydatności może wynikać z wielu różnych powodów, np. nabycia nowych aktywów o takim samym przeznaczeniu, outsourcingu niektórych funkcji do innych podmiotów, ograniczenia produkcji ze względu na spadek popytu, ograniczania lub zamknięcia danej technologii produkcji, świadczenia usług, dostaw produktów, sposobu magazynowania. W konsekwencji tego konieczne jest przeprowadzenie testu.

Fizyczne uszkodzenie składnika może wpływać zarówno na wartość, jaką jednostka zrealizowałaby ze sprzedaży takiej pozycji, jak również na przyszłe przepływy pieniężne osiągane dzięki niemu (pośrednio lub bezpośrednio). Mimo że fizyczne uszkodzenie powoduje konieczność przeprowadzenia testu na utratę wartości, to należy jednak pamiętać, że nie zawsze odpis się pojawi. Jeżeli uszkodzony składnik pozwala realizować w dalszym ciągu określone przepływy, to oszacowana wartość użytkowa może przewyższać jego wartość netto. Odpowiedź w tym zakresie da jednak dopiero analiza przepływów pieniężnych, ustalenie wartości użytkowej i jej porównanie z wartością rynkową/godziwą.

Odpowiedź twierdząca oznacza, że należy przeprowadzić test na utratę wartości. Oczywiście nie każda zmiana w sposobie czy zakresie wykorzystania składnika oznacza negatywny wpływ na jednostkę. W niektórych przypadkach zmiany takie mogą być korzystne dla jednostki gospodarczej i wynikać z rozwoju działalności, wzrostu popytu na dobra lub usługi itp. Przykładowo zwiększenie częstotliwości wykorzystania maszyn czy przejście na system dwuzmianowy (z jednozmianowego), mogą mieć charakter korzystny dla jednostki. Analogicznie przekonfigurowanie maszyny na inne produkty, na które jednostka otrzymała zamówienie, również będą mieć taki charakter. Jednak ograniczanie wykorzystania składnika ze względu na brak popytu na produkty lub usługi, plany zaniechania działalności w związku z trudną sytuacją operacyjną lub finansową, działania restrukturyzacyjne czy też doraźne środki pozwalające na ogarnianie kosztów, a także plany zbycia składnika aktywów przed uprzednio przewidzianym terminem są często czynnikami przemawiającymi za przeprowadzeniem testu na utratę wartości.

Jednostka może wykorzystywać składnik aktywów w zakładany sposób lub w planowanym zakresie, jednak od strony ekonomicznej mogło nastąpić ograniczenie realizowanych korzyści. Przykładowo jednostka może produkować i sprzedawać swoje produkty na założonym wcześniej poziomie, jednak otrzymywać ze sprzedaży niższą cenę niż wcześniej oczekiwano. W takiej sytuacji, mimo że fizyczne użytkowanie składnika aktywów nie uległo zmianie jednostka powinna przeprowadzić test na utratę wartości. Zbliżona sytuacja może również wystąpić, gdy jednostka musi ponosić dodatkowe, nieprzewidywane wcześniej koszty pieniężne, np. koszty dostaw, dodatkowych badań jakości produktów. Oczywiście mówimy tutaj o zmianach, które wcześniej nie były oczekiwane. Jeżeli od momentu pozyskania składnika RAT można oczekiwać, że marże na produkowane na nim wyroby będą w kolejnych okresach maleć, to nie jest przesłanka utraty wartości.

Należy podkreślić, że nawet jeżeli wystąpiła któraś z przesłanek utraty wartości, jednostka nie musi przeprowadzać testu i liczyć wartości użytkowej, jeśli może łatwo stwierdzić, że wartość godziwa (pomniejszona o koszty zbycia) przewyższa wartość netto składnika. Test wymagany przez MSR 36 nie musi być również przeprowadzony, jeśli składnik spełnia warunki kwalifikacji jako "aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży" i podlega regulacjom MSSF 5 "Aktywa trwałe przeznaczone do sprzedaży oraz działalność zaniechana".

W niektórych sytuacjach informacje dotyczące potencjalnej utraty wartości mogą dotrzeć do jednostki po dniu bilansowym, jednak przed zatwierdzeniem sprawozdania finansowego do publikacji przez kierownictwo. W takim przypadku konieczne jest zastosowanie MSR 10 "Zdarzenia następujące po zakończeniu okresu sprawozdawczego". MSR 10 wymaga od jednostki oceny czy pozyskane informacje dotyczą stanu istniejącego już na dzień bilansowy, czy też odnoszą się do sytuacji zaistniałych po tym dniu. W przypadku informacji obrazujących stan istniejący na dzień bilansowy jednostka powinna przeprowadzić test dotyczący utraty wartości na dzień bilansowy i ewentualnie dokonać odpowiednich korekt (ująć odpis aktualizujący w roku obrotowym kończącym się w dniu bilansowym). Z kolei informacje o zdarzeniach zaistniałych po zakończeniu okresu sprawozdawczego, które nie obrazują stanu istniejącego na dzień bilansowy nie wymagają testu na utratę wartości na koniec okresu, który minął. W informacji dodatkowej do sprawozdania finansowego powinna być jednak ujawniona odpowiednia informacja o zaistnieniu takiego zdarzenia.

W niektórych przypadkach granica między wskazanymi typami zdarzeń nie jest jednoznaczna i wymaga osądu jednostki gospodarczej. W dalszej części opracowania przedstawiamy przykłady obrazujące ten problem. W przykładach za dzień sprawozdawczy przyjęto 31 grudnia 2014 r. Przy czym założono, że sprawozdanie finansowe za 2014 r. nie zostało zatwierdzone do końca marca 2015 r.