Planowane zmiany w ustawie o rachunkowości - deregulacja usługowego prowadzenia ksiąg

W Sejmie trwają zaawansowane prace nad zmianą ustawy o rachunkowości w ramach ustawy o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych, zwanej dalej ustawą deregulacyjną (druga transza). Przedmiotem tych prac jest nowelizacja przepisów rozdziału 8a "Usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych", mająca na celu ułatwienie dostępu do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych jednostkom świadczącym usługi outsourcingu w tym zakresie. Istotą zmian jest likwidacja procesu wydawania certyfikatu księgowego przez Ministra Finansów, uprawniającego do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych, na rzecz regulacji rynkowych w tym zakresie.

Na dzień oddania niniejszej publikacji do druku projekt ustawy o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych był na etapie prac w komisjach sejmowych (druk sejmowy nr 1576).

1. Obecne wymogi w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych

Usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych jest działalnością gospodarczą, w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, polegającą na świadczeniu usług w zakresie czynności, o których mowa w art. 4 ust. 3 pkt 2-6 ustawy o rachunkowości, obejmującą:

prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,
okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,
wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,
sporządzanie sprawozdań finansowych,
gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji przewidzianej ustawą.

Powyższe wynika z treści art. 76a ust. 1 ustawy o rachunkowości.

W obecnym stanie prawnym, na mocy art. 76a ust. 2 ustawy o rachunkowości, przedsiębiorcy usługowo prowadzący księgi rachunkowe są również uprawnieni (w zakresie określonym odrębnymi przepisami) do wykonywania działalności obejmującej:

prowadzenie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, ksiąg podatkowych i innych ewidencji do celów podatkowych oraz udzielanie im pomocy w tym zakresie,
sporządzanie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, zeznań i deklaracji podatkowych lub udzielanie im pomocy w tym zakresie.

Działalność polegającą na usługowym prowadzeniu ksiąg rachunkowych mogą wykonywać:

przedsiębiorcy będący osobami fizycznymi, jeżeli są uprawnieni do wykonywania czynności z zakresu usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych (tj. posiadają certyfikat księgowy),
pozostali przedsiębiorcy, pod warunkiem, że czynności z tego zakresu będą wykonywane przez osoby uprawnione (tj. posiadające certyfikat księgowy).

Art. 76b ustawy o rachunkowości przewiduje dwie alternatywne ścieżki uzyskania uprawnień do usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych (uzyskanie certyfikatu księgowego dla osoby fizycznej):

egzamin państwowy dla osób z wykształceniem co najmniej średnim oraz obowiązkową praktykę w księgowości,
wykształcenie wyższe kierunkowe i obowiązkowa praktyka w księgowości.

Ustawa o rachunkowości w pierwszej kolejności określa wymogi ogólne w zakresie uzyskania certyfikatu księgowego w stosunku do wszystkich starających się o ten certyfikat osób fizycznych, a mianowicie muszą one:

posiadać pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzystać z pełni praw publicznych,
nie być skazane prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, za przestępstwo skarbowe oraz za czyn określony w rozdziale 9 tej ustawy.

Jeżeli chodzi o aktualne wymogi szczegółowe do uzyskania certyfikatu księgowego, to w odniesieniu do osób posiadających wykształcenie wyższe kierunkowe są to trzy lata praktyki w księgowości na terytorium RP. Przy czym warunek wykształcenia jest spełniony w przypadku:

wykształcenia wyższego magisterskiego uzyskanego na kierunku rachunkowość lub na innym kierunku ekonomicznym o specjalności rachunkowość lub innej, dla której plan studiów i program kształcenia odpowiadał wymogom określonym przez organy uczelni dla specjalności rachunkowość, w jednostkach organizacyjnych uprawnionych, zgodnie z odrębnymi przepisami, do nadawania stopnia naukowego doktora nauk ekonomicznych,
wykształcenia wyższego magisterskiego (lub równorzędnego) oraz ukończenia studiów podyplomowych z zakresu rachunkowości w jednostkach organizacyjnych uprawnionych, zgodnie z odrębnymi przepisami, do nadawania stopnia naukowego doktora nauk ekonomicznych.

Natomiast w przypadku osób z wykształceniem średnim wymagane jest posiadanie dwuletniej praktyki w księgowości oraz zdanie egzaminu państwowego.

Ponadto przedsiębiorcy zajmujący się usługowym prowadzeniem ksiąg rachunkowych mają obowiązek zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z prowadzeniem takiej działalności (art. 76h ustawy o rachunkowości).

Ustawa o rachunkowości zawiera również - w art. 79 pkt 6 i 7 - regulacje karne (w postaci grzywny albo kary ograniczenia wolności) za prowadzenie działalności usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych bez wymaganych uprawnień lub bez zawarcia umowy ubezpieczenia.

2. Zmiany ułatwiające dostęp do usługowego prowadzenia ksiąg

Planowane zmiany w ustawie o rachunkowości, które ma wprowadzić ustawa deregulacyjna (druga transza) polegają na zniesieniu obowiązku posiadania certyfikatu księgowego, wydawanego przez Ministra Finansów przy wykonywaniu działalności polegającej na usługowym prowadzeniu ksiąg rachunkowych. Niemniej jednak - projekt ustawy deregulacyjnej - przewiduje zachowanie w ustawie o rachunkowości ogólnych wymogów dotyczących usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Zakres czynności wykonywanych w ramach usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych określonych w art. 76a ust. 1 pozostanie bez zmian, a więc nadal będzie obejmował czynności, o których mowa w art. 4 ust. 3 pkt 2-6 ustawy o rachunkowości. Uchylony natomiast zostanie art. 76a ust. 2, który przyznawał podmiotom usługowo prowadzącym księgi rachunkowe uprawnienia do wykonywania niektórych czynności doradztwa podatkowego - pisaliśmy o nich w punkcie 1 niniejszego opracowania. Dodać bowiem należy, iż ustawa deregulacyjna (druga transza) przewiduje także zmiany dotyczące zawodu doradcy podatkowego.

Po nowelizacji (zmieniony art. 76a ust. 3 ustawy o rachunkowości) działalność usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych będą mogli wykonywać przedsiębiorcy, pod warunkiem, że czynności z tego zakresu będą wykonywane przez osoby, które:

1) mają pełną zdolność do czynności prawnych,

2) nie były skazane prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo przeciwko wiarygodności dokumentów, mieniu, obrotowi gospodarczemu, obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi, za przestępstwo skarbowe oraz przestępstwa określone w rozdziale 9 ustawy o rachunkowości.

Przedsiębiorcy będą obowiązani - tak jak dotychczas - do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone w związku z prowadzoną działalnością polegającą na usługowym prowadzeniu ksiąg rachunkowych.

Deregulacja usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych oznacza, że czynności z tego zakresu będzie mogła wykonywać każda osoba, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych, nie była karana za ww. przestępstwa oraz posiada ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej. Po zmianach będą to jedyne warunki stawiane osobom usługowo prowadzącym księgi rachunkowe. Nie będą one musiały legitymować się szczególnymi uprawnieniami ani posiadać określonego wykształcenia, czy praktyki w księgowości.

Z uzasadnienia do projektu wynika, iż proponowane zmiany mają pozwolić na przejęcie przez rynek procesu weryfikacji księgowych pracujących w outsourcingu. Przewiduje się, że w przyszłości, funkcję obecnego certyfikatu księgowego przejmą poświadczenia wydawane przez instytucje funkcjonujące na rynku.

Konsekwencją wprowadzonych zmian jest także doprecyzowanie brzmienia art. 4 ust. 5 ustawy o rachunkowości w kwestii odpowiedzialności kierownika jednostki i przedsiębiorcy usługowo prowadzącego księgi rachunkowe za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości jednostki oraz dostosowania art. 79 pkt 6 w zakresie odpowiedzialności karnej, wobec zniesienia szczególnych wymagań w stosunku do przedsiębiorców (nie będą oni musieli powierzać wykonywania czynności księgowych osobom w szczególny sposób uprawnionym).

Pozostawiono odpowiedzialność karną (art. 79 pkt 6 i 7 - po odpowiedniej ich modyfikacji) w postaci grzywny albo kary ograniczenia wolności za prowadzenie działalności gospodarczej w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych bez spełnienia warunków określonych w art. 76a ust. 3 ustawy o rachunkowości (dotyczących zdolności do czynności prawnych oraz skazania za określone przestępstwa) oraz zawarcia umowy ubezpieczenia OC.

3. Termin wejścia w życie planowanych zmian do ustawy o rachunkowości oraz przepisy przejściowe

Generalnie projektowana ustawa o ułatwieniu dostępu do wykonywania niektórych zawodów regulowanych ma wejść w życie po upływie 60 dni od dnia ogłoszenia. Zawiera ona jednak w art. 23 szereg przepisów przejściowych odnoszących się do zmian w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych, mających na celu zastosowanie dotychczasowych zasad do spraw rozpoczętych wcześniej.

Osoby, które do dnia wejścia w życie przedmiotowej nowelizacji uzyskały certyfikaty księgowe wydane na podstawie dotychczasowego art. 76b ustawy o rachunkowości, będą mogły się nimi posługiwać w celu poświadczenia swoich kwalifikacji zawodowych. Na stronie internetowej Ministra Finansów zamieszczany będzie w celach informacyjnych wykaz osób, które uzyskały certyfikat księgowy na podstawie art. 76g ustawy o rachunkowości, w brzmieniu dotychczasowym, zawierający: imię i nazwisko oraz numer certyfikatu księgowego.

Ponadto przepisy przejściowe określone w projekcie ustawy deregulacyjnej stanowią, że:

do postępowań w sprawach o wydanie certyfikatu księgowego wszczętych przed dniem wejścia w życie ww. ustawy będą miały zastosowanie przepisy dotychczasowe,
osoby, które przed dniem wejścia w życie ww. ustawy, złożą wniosek o zakwalifikowanie do egzaminu, przystąpią do tego egzaminu na zasadach dotychczasowych. W przypadku zdania egzaminu z wynikiem pozytywnym osoby te będą mogły wystąpić z wnioskiem o wydanie certyfikatu księgowego na podstawie art. 76b ustawy o rachunkowości, w brzmieniu dotychczasowym, nie później jednak niż w ciągu 3 miesięcy od dnia przystąpienia do egzaminu,
osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy deregulacyjnej, zdadzą egzamin będą mogły wystąpić z wnioskiem o wydanie certyfikatu księgowego na podstawie przepisów dotychczasowych (art. 76b ustawy o rachunkowości), nie później jednak niż w ciągu 3 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy,
osoby, które przed dniem wejścia w życie ustawy deregulacyjnej, przystąpią do egzaminu, będą mogły odwołać się od wyniku egzaminu na dotychczasowych zasadach (tj. przepisach wydanych na podstawie art. 76i ustawy o rachunkowości). W przypadku, gdy w wyniku odwołania Komisja Egzaminacyjna rozstrzygnie, że odwołujący się złożył egzamin z wynikiem pozytywnym, będzie on mógł wystąpić z wnioskiem o wydanie certyfikatu księgowego (na podstawie art. 76b ustawy o rachunkowości), nie później jednak niż w ciągu 3 miesięcy od dnia otrzymania rozstrzygnięcia Komisji.