Produkcja w toku oraz zmiana stanu produktów w jednostce stosującej tylko konta zespołu 4

Ewidencja i rozliczanie kosztów działalności operacyjnej tylko według rodzajów polega na bieżącym księgowaniu wszystkich poniesionych kosztów działalności operacyjnej na podstawie dokumentów źródłowych wyłącznie na odpowiednie konta zespołu 4, zapisem:

W ciągu roku obrotowego konta kosztów rodzajowych wykazują saldo Wn, oznaczające wysokość kosztów poniesionych przez jednostkę w bieżącym okresie, bez względu na to, jakich okresów dotyczą. Na dzień bilansowy koszty te przenosi się na wynik finansowy, zapisem:

Jednostki stosujące ewidencję księgową kosztów działalności operacyjnej tylko według rodzaju sporządzają rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym. Zgodnie ze wzorem porównawczego rachunku zysków i strat, sumie przychodów ze sprzedaży produktów skorygowanych o zmianę stanu produktów oraz zwiększonych o koszt wytworzenia świadczeń na własne potrzeby przeciwstawiana jest suma kosztów według rodzajów działalności operacyjnej. Wariant ten przewiduje zatem korektę wyniku finansowego o zmianę stanu produktów, czyli o zmianę stanu na koniec roku w stosunku do stanu na początek roku produktów, produkcji niezakończonej (w toku) i rozliczeń międzyokresowych kosztów.

Rachunek zysków i strat dostępny jest w serwisie www.druki.gofin.pl w zakładce Rachunkowość

W celu ustalenia zmiany stanu produktów pomocne jest stosowanie konta 49 "Rozliczenie kosztów". Konto to służy do ujęcia:

Na dzień bilansowy saldo konta 49 (kredytowe lub debetowe) przeksięgowuje się na wynik finansowy (Wn/Ma konto 49, Ma/Wn konto 86). Dzięki temu przeniesieniu poziom kosztów rodzajowych na koncie 86 zostaje skorygowany do wysokości odnoszącej się do danego okresu sprawozdawczego.

Jeżeli jednostka produkująca wyroby gotowe nie ewidencjonuje kosztów na kontach zespołu 5, to w prowadzonej ewidencji wskazane jest takie uszczegółowienie kosztów na kontach rodzajowych, aby na podstawie dokonanych zapisów można było ustalić kwotę kosztów prostych, które są uwzględniane w koszcie wytworzenia produktu gotowego. Należy bowiem pamiętać, że na podstawie art. 28 ust. 1 pkt 6 ustawy o rachunkowości, zasadniczym parametrem wyceny produktów na dzień bilansowy jest koszt ich wytworzenia.

Przykładowo na koncie 40-1 "Zużycie materiałów i energii" ewidencjonuje się zużyte materiały podstawowe, pomocnicze, opakowania, części zamienne, materiały gospodarcze, biurowe, reklamowe, paliwa płynne, stałe, gazowe oraz energię cieplną, elektryczną i wodę. Minimalny podział polega na wyodrębnieniu analityki służącej do osobnej ewidencji zużycia materiałów i zużycia energii.

Dla firm produkcyjnych wskazane jest jednak, w celu uzyskania informacji dotyczących kosztów wytworzenia produktów, wprowadzenie o wiele bardziej szczegółowej analityki. Przykładowy wykaz kont analitycznych prezentujemy w poniższej tabeli.

W przypadku objęcia wyrobów gotowych ewidencją bilansową (Wn konto 60, Ma konto 49), co miesiąc należy porównać koszty zgromadzone na koncie 40 "Koszty według rodzajów" z kwotą ujętą po stronie Ma konta 49 "Rozliczenie kosztów" i ustalić odchylenia od cen ewidencyjnych, odnosząc je na konto 62 "Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów", zapisem: Wn/Ma konto 49, Ma/Wn konto 62, celem dalszego ich rozliczenia. Jeżeli na koniec okresu nie ma zapasu wyrobów, to różnice pomiędzy kosztem wytworzenia a ceną przyjętą do ewidencji zapasów wyrobów gotowych można odnieść bezpośrednio na wynik finansowy.

Co ważne, w przypadku ewidencji bilansowej wyrobów gotowych na koncie 60, księgowaniu podlegał będzie także koszt wytworzenia sprzedanych produktów, zapisem:

Generalnie, przy ustalaniu wyniku finansowego metodą porównawczą, koszty sprzedanych produktów, tj. saldo konta 70-1, przenosi się na dzień bilansowy na konto 49, zapisem:

Jeżeli jednostka podjęła decyzję o objęciu wyrobów gotowych ewidencją bilansową, to koszty zgromadzone na kontach zespołu 4 może rozliczać w odmienny sposób, tzn. przenosząc koszty zaliczone do kosztu wytworzenia produktów na konto 49. Dokonuje się tego zapisem:

Natomiast koszty, które nie są kwalifikowane do kosztu wytworzenia, będą przeksięgowywane na koniec roku obrotowego bezpośrednio na wynik finansowy, zapisem:

W takim przypadku koszty odniesione na stronę Wn konta 70-1 przenosi się na konto 86, zapisem: Wn konto 86, Ma konto 70-1.

Uwaga: Jeżeli jednostka produkująca wyroby gotowe rozlicza koszty wyłącznie na kontach zespołu 4 i koszty zaliczone do kosztu wytworzenia produktów przenosi na koniec roku obrotowego na konto 49, to przy tym sposobie rozliczania kosztów działalności operacyjnej, konto 49 nie wyraża zmiany stanu produktów, tj. różni się od zmiany stanu produktów ustalanej pozaksięgowo na kontach zespołu 6.

Stan produkcji w toku wycenia się generalnie w wysokości kosztu jej wytworzenia. Przy czym ustawa o rachunkowości dopuszcza możliwość stosowania uproszczonych metod wyceny polegających na wycenie produktów w toku produkcji w wysokości bezpośrednich kosztów wytworzenia lub tylko materiałów bezpośrednich bądź niewycenianiu ich w ogóle. Zastosowanie powyższych rozwiązań jest możliwe pod warunkiem, że nie zniekształca to stanu aktywów oraz wyniku finansowego jednostki.

Przykład

I. Założenia:

1. Zakład produkcyjny ewidencjonuje koszty podstawowej działalności operacyjnej wyłącznie na kontach zespołu 4 i prowadzi bieżącą ewidencję wyrobów gotowych na koncie 60.
    
2. W bieżącym okresie sprawozdawczym koszty ogółem zaewidencjonowane na kontach zespołu 4 wyniosły: 30.010 zł (koszty materiałów bezpośrednich: 10.010 zł, pozostałe koszty produkcji: 16.000 zł, koszty sprzedaży: 1.000 zł, koszty zarządu: 3.000 zł).
    
3. W danym okresie sprawozdawczym wyprodukowano i przyjęto do magazynu 100 szt. wyrobów gotowych po planowanym koszcie wytworzenia 390 zł/szt. Na koniec roku pozostało 80 szt. produktów przetworzonych w 50%.
    
4. Zakład produkcyjny ustalił wartość produkcji w toku w wysokości materiałów bezpośrednich:

5. Odchylenia od cen ewidencyjnych wyrobów wynoszą: 39.000 zł - (30.010 zł - 1.000 zł - 3.000 zł - 2.860 zł) = 15.850 zł.
    
6. W okresie sprawozdawczym sprzedano 90 szt. wyrobów.
    
7. Wartość sprzedanych wyrobów według planowanego kosztu wytworzenia wynosi: 90 szt. × 390 zł/szt. = 35.100 zł.
    
8. Odchylenia od cen ewidencyjnych przypadające na sprzedane wyroby wynoszą: (15.850 zł : 100 szt.) × 90 szt. = 14.265 zł.
    
9. Na koniec roku obrotowego przeniesiono salda kont kosztów podstawowej działalności operacyjnej.

II. Dekretacja:

III. Księgowania:

IV. Pozaksięgowe ustalenie zmiany stanu produktów: